زندگی نامه 

حاج ملا علی سمنانـی ( حکیم الهی)

(1333 – 1253 ه ق)

حاج ملا علی سمنانی یکی از علمای متبحر و حکمای بزرگ قرن اخیر بوده که در میان مردم سمنان و دیگر شهرهاشهرت به سزایی داشته است . این حکیم وارسته و فرزانه یکی از شخصیتهای تاثیر گذار و معنوی در سمنان بوده و همچنان نور معنویت او در میان مردم کوچه و بازار سمنان وجود  دارد . شاید کمتر ضرب المثلی در سمنان وجود داشته باشد که مردم به نوعی آن را به نقل از او بازگو نکنند . و بسیاری از رفتارهای او همچنان در میان مردم بازگو می شود . این حکیم وارسته در سال 1253هجری قمری در سمنان متولد شد و پس از گذراندن سالهای پر مشقتی که از سوی حکام جور و ستم بر مردم تحمیل می شد با نداشتن امکانات مادی در کمال زهد و تقوی به کسب علوم الهی پرداخت . وی پس از گذراندن مراحل مقدماتی تحصیلی در سمنان ، به شهرهای کربلا ، نجف ، تهران ، اصفهان ، کرمانشاه و سبزوار رفته و پس از طی کردن مدارج عالیه در علوم الهی به زادگاه خویش مراجعت کرده و در سمنان سکنی گزید . حاج ملاعلی سمنانی در بازگشت از سفر حج ، پدر خویش را از دست داد و در مدرسه شهباز خان کرمانشاه نیز مدتی را به تعلیم و تعلم پرداخت . وی پس از مراجعت به سمنان به عتبات عالیات سفر کرده و در آنجا نیز از محضر مجتهدین و مراجع بزرگ وقت بهره ها جست و با آقا علی زنوزی مشهور به مدرس حکیم  صاحب بدایع الحکم فرزند آقا عبدا... زنوزی صاحب لمعات الهیه مباحثاتی داشته است .

 حاج ملا علی سمنانی از جمله علمای عالیقدر و حکمای بزرگواری بوده که آن چنانکه باید قدرش شناخته نشده است .اگرچه برخی از محققان و تذکره نویسان شرح حال او را در کتب تاریخی نگاشته اند اما بسیاری از زوایای زندگی این عالم ربانی همچنان در پرده ابهام باقی مانده است . استاد غلامحسین رضا نژاد ( نوشین) در کتاب شاگردان و آثار زندگی حاج ملا هادی سبزواری به نقل از کتاب اسراری پیرامون شخصیت حاج ملا علی سمنانی چنین نگاشته است :

مرحوم حاج ملاعلی سمنانی که حقیقتا شخصی جامع المعقول و منقول و از زهاد و عباد عصر خود بوده و این فاضل کامل و عابد ماجد در اصفهان به ارشاد استاد خود که شرح مبسوطی دارد به صوب سبزوار رهسپار گشته و مدتها از محضر درس (اسراری ) کرده است .

داستان عزیمت حاج ملاعلی الهی به سبزوار و علم آموزی از محضر حاج ملاهادی سبزواری داستانی شنیدنی است که نگارنده این سطور آن رابرای نخستین بار در کنگره بزرگداشت این حکیم الهی که در بهمن 73 در سمنان برگزار شده بود آن را نقل کرد و اکنون آن را بازگو می کنیم.

روزی حاج ملا علی سمنانی مردم را به مسجد محل نماز جماعت خویش که ظاهرا مسجد سلطانی (امام فعلی) بوده جمع کرده و می گوید قصد دارم که از سمنان بروم . مردم گمان می کنند که کسی به ملا علی بی حرمتی کرده است و از در عذرخواهی بر می آیند که ملا علی توضیح می دهد اینگونه نیست که آنان فکر می کنند .به زبان سمنانی می گوید (ا مشکی واری بیون کو با اییه درزونی مو وا خالی وابا ) من مانند مشک آب بودم که با یک سوزن باد ما خالی شد . مردم منظور اورا ازاین سخن نمی فهمند . حاج ملا علی توضیح می دهد که میان او و حاج ملا هادی سبزواری مکاتبات و نامه هایی رد و بدل شده که پی به عظمت علمی و معنوی حاج ملا هادی سبزواری برده است و تذکرات و نکته های ملا هادی آن غرور علمی را که در خویش احساس می کرده فرو ریخته و به تعبیر وی ، باد اورا خالی کرده است.

وی با بدرقه مردم به آن دیار رفته و بیش از چهار سال از محضر آن حکیم فرزانه بهره ها برد .

صاحب شمس التواریخ پیرامون مقام و منزلت علمی و عملی حاج ملا علی چنین نگاشته است:

حاج ملا علی سمنانی که از اعاظم مجتهدین و علمای آن ولایت از شاگردان مرحوم حکیم سبزواری بوده کویا نماز جمعه را واجب میدانست ، نگارنده با او نماز جمعه خوانده و سیری از عالمش کرده سنش گویا به هشتاد رسیده باشد.

جریان مبارزه حاج ملا علی سمنانی با حسین خان اعتضاد الملک پسر سپهسالار و داماد ناصرالدین شاه قاجار و نیز برخورد عالمانه و روشنگرانه وی با حاج ملاعلی کنی مرجع تقلید آن زمان در تهران و مناظرات علمی او با آن فقیه مشهور دربرخی کتب نقل شده که در اینجا نقل نمی گردد. حاج ملاعلی سمنانی علاوه بر استفاده و کسب فیض از محضر حاج ملا هادی سبزواری مدتی نیز از محضر عارف الهی آقا محمدرضا قمشه ای (1241-1306 ) مشهور به حکیم صهبا استفاده علمی کرده و خوشه چین آن خرمن علم بوده است.

حاج ملاعلی سمنانی و حکیم ملا محمد سمنانی (فانی) مشهور به فانی سمنانی از شاگردان طبقه اول حکیم صهبا بوده اند . مشرب فکری و فلسفی این حکیم الهی (حاج ملا علی سمنانی) به مانند آقای محمدرضا قمشه ای استاد او و نیز حاج ملا هادی سبزواری مبتنی بر تزکیه نفس و علم وعمل توامان بوده و مدارج عالی عرفانی را نیز طی نموده است . یکی از مورخان دوره قاجاریه درباه حاج ملا علی نوشته است که :حاج ملا علی سمنانی ، عالمی ربانیست ، مابین علوم عقلیه و فنون و نقلیه جمع کرده و در سمنان شهرت و ریاست دارد.در حکمات حضور شریف فیلسوف اعظم حاج ملا هادی سبزواری را درک کرده ، بعضی از علماء ظاهر برآن دانشور ماهر ، حسد بردند و پاره ای اعتراضات آوردند . چون فیلسوف اعظم ، خاتم المحققین حاج استاد وی او را تصدیق داشت ، ناچار سخنان معترضین و مغرضین را باد بر طاق نسیان گذاشت . در اثر شکایت بدگویان ناصرالدین شاه اورا به تهران احضار کرد ، حاج ملاعلی کنی مجتهد معروف از وی دیدن کرد و وقتی چنین شد شاه با احترام اورا به سمنان باز گرداند.

تالیفات و آثار : حاج ملاعلی سمنانی دارای تالیفات و آثار گرانقدری نیز بوده که گفته می شود تعداد  آثار وی به بیست و پنچ جلد می رسد ولی بر اثر سیلی که در آن زمان به وقوع پیوسته این آثار از بین رفته است . برخی فهرست آثار وی ، اولین بار توسط محقق ارجمند دکتر دربیگی نامقی در کتاب مشاهیر و مفاخر فرهنگی قومس گرد آوری شده است که ما در اینجا به اختصار آن را نقل میکنیم.

-1 نسخه خطی مجموعه رسالات در باب فقه و اصول ، 2- نسخه خطی کتاب خلاصه الحساب 3- نسخه خطی رساله در علم حساب 4- نسخه خطی کتاب جنگ 5- نسخه خطی رساله ای در بحور شعری

 -6 نسخه خطی گنجینه الاسرار من مولانا محمد دعای دلدار به انضمام حواشی حاج ملاعلی 7- نسخه ای خطی خلاصه شمس المناره من تصنیفات احمد القصی با حواشی  8- نسخه خطی رساله در خواص حروف جفر و تنجیم.

این حکیم وارسته در روز پنجشنبه  ماه ربیع الثانی سال 1333 هجری قمری در سمنان فوت نمود و آرامگاه وی در مقابل امامزاده علمدار سمنان واقع گردید . آرامگاه او زیارتگاه اهل دل است.

 منابع کتاب شناسی حاج ملا علی سمنانی :

1 – تاریخ سمنان – عبدالرفیع حقیقت – 1341 خورشیدی – تهران

2 – رساله ولی الله اسراری – چاب بیهق – بی تا

3 – شمس التواریخ – چاپ سنگی – سال چاپ 1333 ه . ق

4 – نشریه فرهنگ و هنر سمنان – 1355 خورشیدی – محمد علی طاهریا – سمنان

5 – تاریخ سمنان – عبدالرفیع حقیقت – 1352 خوشیدی – تهران

6 – سیمای استان سمنان – جلد سوم – مشاهیر و مفاخر فرهنگی قومس – محمدرضا دربیگی – 1379 – استانداری سمنان

7 – حاج ملا علی سمنان – مردم پناه نامدار سمنانی – عبدالرفیع حقیقت – 1386

8 – فرزانگان دیار کهن قومس – حمیدرضا نظری ( حکمت ) – 1388 – سمنان

9 – نابغه علم و عرفان – در قرن 14 هجری – حاج سلطانحسین تابنده گنابادی – 1384

10 – کومش سرزمین آزاداندیشان – عبدالرفیع حقیقت – 1388

11 – درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی – جلد سوم – زیر نظر دکتر محمد غنایی ( شکوری – انتشارات      1359

12 – خلاصه مقالات برگزیده کنگره بزرگداشت حاج ملاعلی سمنانی – بهمن 1373

13 – شبی ربانی با حکیم آسمانی – حکیم الهی – آذر 1383

14 – حاج ملاعلی سمنانی و اخلاق عملی – فرهنگ قومس شماره 4 – زمستان 1376 – حمیدرضا نظری ( حکمت )

15 – از حکیم سمنانی تا ملاصدرای شیرازی – فرهنگ قومس – شماره 43 و 44 – تابستان و پاییز 1374  - حمیدرضا نظری ( حکمت )

16 – یادکردی از حکیمی گمنام – کیهان اندیشه – شماره 59 – فروردین و اردیبهشت 1374 – حمیدرضا نظری

17 – حاج ملاعلی سمنانی در فرهنگ عامه – وارش – شماره 1 – بهمن و اسفند 1376

18 – رمز وارستگی – محمدحسن هراتی – 1379

19 – حکیم متاله بیدآبادی – احیاگر حکمت شیعه – علی کرباسی زاده اصفهانی – 1381

20 – گزیده ای از شرح حال مفاخر سمنان – دبیرخانه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان سمنان – 1377

  شاگردان حاج ملاعلی سمنانی که پس از وی اندیشه های اورا در سمنان و مناطق اطراف گسترش

 دادند :

ملاعبدالعلی و ملا عبدالحسین الهی فرزندان وی ، میرزا مسیح مدرس سمنانی ، شیخ العلماء سمنانی ، آقا میرزا ابوطالب حسنی ( محبوبعلی سمنانی) صدرالعلماء ، مشیرالاطباء ، شیخ محمد فانی سمنانی ، آقا نجفی سمنانی  آقا شیـخ هـادی شریفـی ، سید محمـد شجـاع سمنانی ، حـاج آقا محمد ابوالمعـالی سنگسـری

ملا غلامحسین هراتی سمنانی ، ملا محمد ادیبی ، ملا علیرضا شیوایی کربلایی آقا محمد نظری و برخی از بزرگان دیگر که در مناسبتهای دیگری معرفی می گردند.